‘Oeroeg was mijn vriend’

Hella Haasse en Eddy Lie

Door Daan van der Waals

‘Oeroeg was mijn vriend’. Het is de klassieke openingszin van een klassieke roman, eigenlijk van een novelle, die het begin en de basis vormde van een klassiek oeuvre. Hoeveel scholieren hebben die zin niet gelezen? Decennia lang was het boek populair op de eindexamenlijsten, ook al vanwege de beperkte omvang. ‘Oeroeg’, de novelle waarmee de nu 91-jarige Hella Haasse in 1948 debuteerde, staat centraal in Nederland Leest, de actiemaand van de bibliotheken.

Tot en met 20 november kan iedereen het gratis afhalen als zij lid zijn van de bibliotheek. In dat kader zijn er tal van activiteiten, zoals de grote manifestatie ‘Indië voorbij’ op zondag 1 november van 11.30 tot 17.00 uur in de centrale bibliotheek in Utrecht.

‘Oeroeg’ is het verhaal van een bijzondere vriendschap. De openingszin vertelt het in een notendop: ‘Oeroeg was mijn vriend’. Twee jongens, de één zoon van een Nederlandse planter en de ander een ‘inlander’, zijn boezemvrienden. Ze zijn onafscheidelijk. Anderen kijken daar vreemd tegenaan, want Europeaan en inlander, dat zijn toch verschillende werelden. Dan komen er politieke veranderingen opzetten. Er ontstaan scheuren in de vriendschap. Oeroeg wordt politiek bewust en zet zich in voor de Indonesische onafhankelijkheid. En de ik-persoon van het verhaal vertrekt naar Delft voor een ingenieursopleiding. Zo groeien de jongens uit elkaar. Na de tweede wereldoorlog keert de verteller naar zijn geboorteland terug. Maar daar voelt hij zich een vreemde. Nederlands-Indië staat op het punt Indonesië te worden. Als de verteller Oeroeg ontmoet bij een plek waar voor beiden bijzondere herinneringen aan zijn verbonden, krijgt hij van zijn oude vriend, inmiddels Indonesisch strijder, het consigne te vertrekken. ‘Ga weg, je hebt hier niets te zoeken’. Vriendschap voorbij, diepe vervreemding is ervoor in de plaats gekomen. Met de vraag of hij ondanks al die gemeenschappelijke ervaringen Oeroeg ooit heeft gekend. Is Oeroeg niet net als het meer waar zij elkaar ontmoeten? ‘Ik kende hem als een spiegelende oppervlakte. De diepte peilde ik nooit.’

Tweespalt

Deze maand worden we dus – voor het eerst of opnieuw – door bibliotheken en boekhandels aan het lezen gezet van dit bijzondere boekje, dat nog altijd boeiend, fris en levendig is. Je komt er ook prachtige natuurbeschrijvingen van de Preanger in tegen. Maar je kunt het verhaal lezen los van de historische achtergrond en zelfs los van het land. Het is het verhaal van een vriendschap en van tweespalt, van een kloof die uiteindelijk onoverbrugbaar is. Van het raadselachtige ook dat het bestaan eigen is. Van de vraag wie jij bent en wie die ander is. Van de zoektocht naar het verleden. Van de erkenning dat je elkaar meent te kennen en uiteindelijk toch niet kent. Het zijn thema’s die in meer boeken van Hella Haasse zijn te vinden. Het boekje zegt niet alleen iets over die twee jongens, maar ook over jezelf, al zette je nimmer een voet in wat nu Indonesië heet.

Zeker: Oeroeg is ook het verhaal van dat verre land. Hella Haasse noemt haar novelle ‘een statement van heimwee en genegenheid ten aanzien van het land waar ik geboren en opgegroeid ben’. Het laat tegelijk iets zien van de gecompliceerde verhouding tussen Nederland en het voormalige Nederlands-Indië. Van tegengestelde culturen: die van Oost en West.

Veel mensen leven tussen die verschillende culturen. Ze voelen zich verbonden met hun Indische achtergrond, maar hebben zich aangepast aan de Nederlandse samenleving en cultuur en proberen daarin volop en volwaardig mee te doen. Ook in Utrecht zijn ze volop te vinden. Daarom is de actie Nederland Leest ook een goede aanleiding om het oude Indië en de manier waarop het onder ons voortleeft in het centrum te plaatsen. In verhalen, gedichten, muziek, toneel.

Eddy Lie

Iemand, die daar al sinds vele jaren mee bezig is, is Utrechter Eddy Lie. Van huis uit Indische Nederlander. Hij schildert en schrijft gedichten en verhalen. Hij treedt ook regelmatig op met Indische programma’s in bijvoorbeeld scholen, zorgcentra en bibliotheken. Hij is zelfs bereid om verjaardagsfeestjes te komen opluisteren met een aan u aangepast programma… In mei van dit jaar verscheen zijn autobiografische roman ‘De aanpassing’. Ondertitel: ‘Over integratie en het leven in twee culturen’. Zijn veelbewogen levensgeschiedenis trekt aan u voorbij in beeldende taal die heden en verleden, daar en hier in wisselende decors schildert. Er staan ook prachtige verhalen in die de sfeer van dat oude Indië dichterbij brengen.

Opgegroeid in Bandoeng, moest Eddy samen met moeder en stiefvader in 1957 onder politieke druk het land verlaten. Hij repatrieerde. Van het leven onder de tropenzon temidden van sawah’s en karbouwen naar ons polderlandje, en dat nog in de winter… Hij integreert, ogenschijnlijk zonder veel problemen, maar het Indische bloed kruipt waar het niet gaan kan, het steekt telkens de kop op. Meer en meer is hij zich zijn Indische achtergrond bewust geworden – hoe lief de stad Utrecht hem ook is – en daarvan getuigt hij ook. In verhalen, gedichten en muziek laat hij dat oude Indië voortleven en dat deelt hij met Indische mensen en wie er verder maar in geïnteresseerd is.

Geen wonder dat bibliotheekdirecteur Hans van Soelen hem op 23 oktober het eerste cadeauexemplaar van Oeroeg uitreikte in de Overvechtse bibliotheek. Even vanzelfsprekend is het dat hij op 1 november in de centrale bibliotheek van de partij is. Hij leest dan voor uit ‘De aanpassing’. Wilt u het boek bestellen, kijk op http://eddy.aloen-aloen.nl.

Actiemaand Nederland Leest

In Utrecht staan onder meer de volgende activiteiten op stapel:

1 november, 11.30-17.00 uur, Centrale bibliotheek: ‘’Indië voorbij: Indisch literair leven na Oeroeg’. Met voordrachten, interviews, cabaret, krontjongmuziek, Indische huiskamer en lekker eten.

5 november, 19.30-22.00 uur, Bibliotheek Zuilen: Vertoning film ‘Oeroeg’ (verschenen in 1993; kom boek en film vergelijken…).

16 november, 11.00-12.30 uur, Bibliotheek Vleuterweide: Voorstelling Oeroeg door Kirsten Benschop.

16 november, 19.00-21.00 uur, ’t Hoogt: Filmvertoning Oeroeg, met inleiding.

Kijk ook op www.bibliotheek-utrecht.nl