Daniël Vis: ‘Waar de filosofie zwijgt, praat de poëzie door’
door Peter le Nobel
“Mijn gedichten worden niet zonder humor gemaakt, je moet er wel de absurde kant van inzien, maar ik ben nooit zo rooskleurig geweest in kijken. Wat meespeelt is dat mijn moeder redelijk jong is overleden en dat brengt doodsthema’s met zich mee. Mijn moeder was heel lang ziek. Van mijn tiende tot mijn zestiende, middenin mijn puberteit. Dat klinkt als een permanente, dramatische lijdensweg, maar dat valt wel mee. In sommige kleine dingen school ook een aburde humor. Ik hoor van mensen weleens de omschrijving: ‘zwartgallig romantisch’, maar mijn poëzie stopt niet bij de zwarte kant van het bestaan. Ik gebruik zware thema’s om de rest van de gebeurtenissen te relativeren.”
drion
opa leunde aan
bij een epicentrum
van necrologieën
at elke dag
om twaalf uur warm
vlees vis of vegetarisch
de toetjes in plastic kuipjes
met een laagje saussynthese
opa wilde heel graag dood
maar had dat aan niemand verteld
de pillen
die hem humaan
tot rouwadvertentie
zouden promoveren
schafte hij onder de toonbank aan
verstopte ze
tussen de brillenkokers
in zijn eikenfineren bureau
daar lag drion in het donker
tot kleindochter
toen zestien jaren oud
ze vond
en hield voor xtc
had de ervaring
van haar leven
en opa
sprong in paniek en schaamte
van zijn aanleunwoningdak
overleefde
at de rest van zijn dagen
met een stompzinnige grijns
de toetjes
tekende met zijn lepel
glimlachende gezichten
in de imitatiebessengelei
“Ik ben wel van het gebruik van hele detaillistische observaties, tussen de grote lijnen door. Zo wordt het beeld realistisch en hang je niet in alleen conceptuele thema’s. Die dagelijkse observaties relativeren inderdaad, maar door die details breng je ook een context in de situatie aan. En ze zijn ook op een bepaalde manier grappig. Ik denk dat ze over en weer invloed op elkaar uitoefenen. Ik vertel ook de kleine gebeurtenissen, omdat ik er niet van hou om grote concepten direct weg te geven. Dat vind ik te makkelijk of zo. Daardoor zijn het meer door het slijk gehaalde teksten.”
Begin
Op zijn zestiende begon Daniël te dichten, toen zijn moeder was overleden. “Van je afschrijven, op een puberale manier ook, zo begon het.” Op zolder, met kaarsen in lege absinth flessen. “Het is niet per se vergif, maar je moet niet dat groene spul uit Oost-Europa nemen, en het is inderdaad wel heftig.”
Daniël begon met ‘dagboeknotities in poëzie’ en begon met alleen de grote thema’s. Tijdens slams werd hij daarvoor genadeloos afgestraft. In anderhalve maand gooide hij alles om. Hij ontdekte de absurde details, en won daarop in Utrecht de Kargadoorslam 2009.
maternale lofzang
jij de baas
ik de jonge hond
ging jaren goed
totdat
iets eerst goedaardigs
ja, iets vegetarisch
in jou de kop opstak
je brein in lichterlaaie
ik begreep niet waarom
je steeds vaker ging logeren
in een lelijk hotel
met heel veel wit
waar het intens naar ontsmetting rook
en alle gasten zo meewarig
naar elkaar en naar zichzelf
en een hele verdieping betegelde koelkast
in de kelder
ik zag geen correlatie
tussen de slangetjes in je arm
uit de zakken aan een vreemde kapstok zonder jassen
en je hoofd
dat langzaam kaal werd
steeds vaker en steeds langer bleef je weg
en als je thuis was
benamen de trappen je de adem
je snikken ’s nachts hoorbaar op de gangen
waardoor ik nu nog steeds niet kan
tegen het janken van katten
omdat ik het verwar
ten langen leste
werd je afgevoerd
voor ieders bestwil
heet dat dan
naar een comfortabel eindstation
waar een bed en een stoel
om langzaam in weg te teren
je omhelzingen steeds pijnlijker
angstig omdat je dingen zag
die er niet waren
je bloed rook naar papaver
op een zomerochtend
ik meen rond half elf
liep je naar verwachting
met een sisser af
we gingen ’s avonds bij je op bezoek
en ik dacht dat je het
met de kleren die je aanhad
wel warm zou moeten hebben
in de zomer
in zo’n kist
het ga je goed
en daar zakte je
in de zongedroogde aarde
onder geel verkleurend gras
enkele maanden later
bleek de ware aard van je stoffelijk overschot
een granieten plak
met witte klodders
vogelpoep
“In een verzameld werk zou ik dit gedicht inderdaad beslist opnemen. Ik beschouw het als een van mijn ‘ruggengraatgedichten’. Ik droeg die ook voor tijdens de slam, en de jury omschreef mijn werk toen als echte poëzie.”
Filosofie
De dichter is opgegroeid in Maasdam, onder de rook van Dordrecht. “Ik bracht mijn jeugd inderdaad door op het platteland, om het zo maar te zeggen, maar eenden en riet komen in mijn werk niet voor. Ik heb het over mensen, en dan is de stad een goede inspiratiebron.” Op zijn eigen blog met ‘vissige dichtsels’ geeft hij aan dat hij de middelbare school ‘ijlings met een diploma verliet’, waaruit een zekere opluchting moet spreken. Een blauwe maandag geologie is misschien nog een laatste verwijzing naar zijn wortels op het land, maar Daniël vindt het uiteindelijk in de filosofie.
“Mijn probleem met de middelbare school was dat probleemloos werd aangenomen dat de dingen waar zijn. Filosofie is de enige studie die geen hulpwetenschappen behoeft. Filosofie heeft dat niet nodig. Filosofeer je, dan studeer je wat niks is. Dat is het leuke.”
“Ik heb het vanuit de opvoeding meegekregen, dat je vanuit jezelf moet nadenken. Zo zijn we allemaal thuis. Mijn moeder was academisch geschoold, mijn vader was enig kind met ‘minder complexe ouders’, maar hij is iemand die graag verder kijkt dan hem wordt verteld. Nee, het was niet zo’n typisch jaren zeventig gezin. Ze hebben nooit met bloempjes in het park gezeten. Ze waren niet naïef genoeg voor een massabeweging. Daar waren ze allebei juist heel afkerig van.”
Poëzie
“Filosofie en poëzie staan soms op gespannen voet met elkaar. Filosofie heeft de neiging niks heel te laten van de dingen. Het heeft de neiging verder te vragen tot je weinig kan zeggen. Uiteindelijk kun je maar weinig dingen vertellen die algemeen geldend zijn voor veel mensen. Niks zeggen is voor mij de ultieme consequentie van filosofie. In poëzie wil je juist heel veel zeggen. Ik zie ook een overeenkomst: ik zie in beide disciplines wel morele thema’s, ik stel wel dingen aan de kaak, maar laat anderen maar een oordeel hebben. Zeker op ethisch vlak wil ik niks zeggen dat aanspraak kan maken op een geldigheid buiten het individu om.”
‘Ja, dat klopt!’
Daniël denkt even na en glimlacht. “Ondertussen praat ik wel heel veel… Poëzie heeft niet echt een praktisch nut, maar is wel aangenaam. Dichten is de communicatie van essentie, maar het mooie is dat je de dingen niet hoeft te beargumenteren zoals in de filosofie. Ik beargumenteer anders in een gedicht. Het is een weergave van wat je denkt of ziet. Het mooie van een geslaagd gedicht voor mij is dat ergens iemand dat gedicht leest en op tafel slaat en zegt: ‘Ja, dat klopt’, zonder dat je al teveel uitleg gegeven hebt. En je creëert zelf iets: de werkelijkheid zoals die je overkomt, maar daarin ben je zelf degene die de werkelijkheid in een gedicht maakt. Het is toch een beetje ‘god’ spelen in taal, zonder arrogant te willen zijn. Poëzie is prachtig omdat je alles kan zeggen. Als er een algemene geldigheid in poëzie bestaat, dan houdt het op. Dan is alles gezegd wat voor iedereen waar is.”
—-
Daniël Vis heeft een eigen blog. Kijk op http://danielvis.wordpress.com/